فهرست مطالب
علائم تشنج در کودکان چیست و به چه دلیل رخ می دهد؟
تشنج در کودکان یک اختلال دوره ای در فعالیت الکتریکی مغز است و باعث درجه ای از صدمات موقت روی عملکرد مغز می شود.
زمانی که اطفال بزرگ تر یا کودکان کوچک دچار تشنج شوند، اغلب علائم رایجی خواهند داشت، مثل لرزیدن یا تکان دادن تمام یا قسمتی از بدنشان، اما نوزادان ممکن است فقط لب هایشان را تکان دهند، جویدن ناخودآگاه داشته باشند و دچار شل شدن دوره ای شوند.
زمانی که کودک دچار تشنج میشود، والدین و اطرافیان کودک باید سعی کنند از کودک در برابر خطرات مراقبت کنند، مانند دور کردن کودک از پله ها، وسایل تیز و دیگر خطرات احتمالی.
درمان اساسا روی علت استوار است، اما اگر بعد از درمان علت تشنج ادامه داشت، به کودک داروی ضد تشنج داده میشود.
تشنج یک تخلیه غیرقابل کنترل و غیر طبیعی الکتریکی در سلول های عصبی مغز یا قسمتی از مغز می باشد. این تخلیه ی غیر طبیعی میتواند هوشیاری را تغییر دهد یا احساس غیر طبیعی، حرکات ناخودآگاه یا تنشج ایجاد کند. تشنج یک اتفاق شدید، ناخودآگاه و شامل انقباضات هماهنگ عضلات است که روی قسمت بزرگی از بدن تاثیر میگذارد.
تعریف صرع یا تشنج
صرع یا تشنج یک بیماری خاص نیست اما به تشنج های راجعه اطلاق میشود که ممکن است دلیل واضحی داشته باشند یا برای آن ها علت مشخصی یافت نشود.
تشنج در کودکان اغلب شبیه به تشنج در بزرگسالان است. هرچند بعضی از انواع تشنج، مانند تشنج ناشی از تب و اسپاسم نوزادان فقط در کودکان ایجاد میشوند.
ممکن است مشکلات خاصی در کودکان مانند قطع شدن تنفس و وحشت شبانه مانند تشنج باشد، اما شامل تخلیه ی غیر طبیعی الکتریکی در مغز نمی شوند بنابراین تشنج محسوب نمی گردند.
تشنج به خودی خود باعث آسیب به مغز یا مشکلات پایدار نمی شود مگر درصورتی که بیشتر از یک ساعت ادامه پیدا کند (بیشتر تشنج ها فقط چند دقیقه طول می کشند). هرچند بیماری های زیادی که باعث تشنج می شوند میتوانند باعث ایجاد مشکلات پایدار شوند. برای مثال، بعضی از بیماری ها میتوانند با بلوغ کودک در مقابله باشند. این موضوع که بعضی از انواع تشنج های راجعه میتوانند روی رشد مغز تاثیر بگذارند مورد بحث است.
علت های تشنج در کودکان
تشنج در کودکان میتواند به دلایل زیر ایجاد شود.
- اختلالات متابولیک موقت، مانند افت قند خون
- بیماری های جدی، مانند ناهنجاری مغز، آسیب به مغز در طی بارداری، فقدان اکسیژن در طی زایمان، یا عفونت های شدید
- بیماری های ژنتیکی که میتواند در اثر یک موتاسیون (جابه جایی) در ژن باشد مانند بیماری های توارثی متابولیسمی
- استفاده ی مادر از بعضی داروهای خاص حین بارداری
تنشجی که در اثر بیماری های توارثی متابولسیمی ایجاد میشود معمولا در نوزادی شروع خواهد شد.
علائم تشنج در کودکان
ممکن است تشخیص تشنج در کودکان مشکل باشد. نوزادان ممکن است لب هایشان را تکان دهند یا ناخودآگاه حرکتی مانند جویدن انجام دهند. ممکن است به نظر آید که چشمشان در جهت های مختلف حرکت میکنند. ممکن است برای مدتی شل شوند.
در نوزادان بزرگ تر یا کودکان کوچک، ممکن است یک قسمت یا تمام بدن بلرزد، به سرعت حرکت کند یا سفت شود. لب ها ممکن است بی هدف حرکت کنند. کودکان ممکن است خیره بمانند، گیج شوند و احساس غیرعادی (مانند بی حسی یا قلقلک) در قسمتی از بدنشان داشته باشند، یا درک غیرمعمولی (مانند احساس ترس بدون دلیل) داشته باشند.
تشخیص تشنج در کودکان
- آزمایش های دیگر برای ارزیابی علت
نوزادی که دچار تشنج شود باید فورا برای علت های جدی و علل قابل درمان ارزیابی شود. به مطلب علائم تشنج در نوزادان بروید.
اگر کودکی دچار تشنج شود، پزشک یک معاینه ی جسمی انجام می دهد. همچنین از والدین او درباره ی سابقه ی صرع در خانواده می پرسد.
الکتروآنسفالوگرافی (EEG- آزمایشی که در آن با استفاده از سنسوری که روی پوست سر قرار داده میشود امواج مغزی ثبت خواهد شد) برای بررسی اشکال در فعالیت الکتریکی مغز استفاده میشود. EEG در کودکان و نوزادان هم در هنگام بیداری و هم در خواب انجام میشود.
پزشکان برای ارزیابی علت آزمایشات دیگری انجام می دهند. این آزمایش ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اندازه گیری میزان اکسیژن خون با استفاده از سنسوری که روی انگشت وارد میشود (پالس اکسیمتری) برای ارزیابی این که آیا میزان اکسیژن خون پایین است یا خیر.
- آزمایش خون برای اندازه گیری قند خون (گلوکز)، کلسیم، منیزیم، سدیم و مواد دیگر برای بررسی بیماری های متابولیک.
- کشیدن مایع نخاعی برای بدست آوردن نمونه ای از مایعی که اطراف مغز و طناب نخاعی وجود دارد (مایع مغزی نخاعی)، که برای بررسی عفونت مغز و بیماری های دیگر استفاده میشود.
- کشت خون و ادرار برای بررسی عفونت
- عکسبرداری از مغز، مثل سی تی مغز یا ام آر آی مغز، برای بررسی ناهنجاری های مغز، خونریزی، تومور و آسیب های ساختاری دیگر به بافت مغز (برای مثال در سکته ی مغزی).
درمان تشنج در کودکان
- اقدامات فوری برای جلوگیری از آسیب
- درمان علت اصلی
- داروهای ضد صرع
درمان تشنج در کودکان و نوزادان روی درمان علت زمینه ای تشنج متمرکز است. بعضی اوقات کودکان نیاز دارند برای کنترل تشنج از دارهای ضد تشنج استفاده کنند.
اقدامات فوری برای جلوگیری از آسیب
وقتی کودکی دچار تشنج میشود، والدین و اطرافیان کودک باید سعی کنند از او در برابر صدمات مراقبت کنند:
- کودک را به پهلو بخوابانید
- کودک را از خطرات احتمالی دور کنید (مانند پله و اجسام تیز)
- چیزی در دهان کودک قرار ندهید و سعی نکنید زبان او را نگه دارید
بعد از اتمام تشنج در کودکان ، انجام کارهای زیر اهمیت دارد:
- ماندن در کنار کودک تا وقتی که کاملا هوشیار شود
- بررسی این که آیا کودک به خوبی نفس میکشد یا نه، اگر نفس نمی کشید تنفس نجات بخش دهان به دهان را شروع کنید (اگر کودک در حال تشنج است، تنفس مصنوعی احتیاجی نیست و میتواند به کودک آسیب برساند).
- تا وقتی که کودک به هوشیاری کامل نرسیده است به او آب، غذا یا دارویی ندهید
- تب را در او بررسی کنید و اگر تب داشت آن را درمان کنید
اگر کودک هوشیار نیست یا انقدر کوچک است که نمی تواند دارو را بخورد میتوانید از شیاف استامینوفن استفاده کنید و اگر هوشیار است میتوانید به او استامینوفن یا ایبوبروفن بدهید تا بخورد. همچنین لباس های گرم او را درآورید.
اگر یکی از اتفاق های زیر رخ داد باید با آمبولانس تماس بگیرید:
- تشنج بیشتر از 5 دقیقه زمان ببرد
- کودک در هنگام تشنج آسیب ببیند یا بعد از تشنج در تنفسش مشکل داشته باشد
- فورا تشنج دیگری رخ دهد
همه کودکانی که برای بار اول دچار تشنج میشوند باید به بیمارستان برده شوند. در کودکی که بیماری صرع در او شناخته شده است، والدین باید از پزشک او در مورد زمان و مواردی که نیاز به ارزیابی اورژانسی در صورت وقوع تشنج وجود دارد بپرسند.
تشنجی که 15 دقیقه یا بیشتر طول بکشد اورژانس پزشکی است. پزشک داروهایی مانند آرابخش لورازپام یا ضد صرع فوسفنی توئین یا لوتیراستام را برای او تزریق میکنند (وریدی) تا تشنج پایان یابد. اگر نتوان دارو ها را برای کودک تزریق کرد، ممکن است ژل دیازپام برای او شیاف شود، یا میدازولام مایع ممکن است از طریق بینی به او داده شود. دیازپام و میدازولام داروهای آرام بخش هستند که میتوانند به پایان دادن تشنج کمک کنند. کودکانی که دچار این نوع تشنج شوند باید برای مشکلات تنفسی و فشار خون به دقت تحت نظر باشند.
اگر بعد از درمان علت تشنج در نوزاد، تشنج او همچنان ادامه داشت، به او داروی ضد صرع تزریقی می دهند. این نوزادان باید برای عوارض جانبی احتمالی مانند کم شدن تنفس تحت مراقبت باشند.
اگر داروی ضد صرع تشنج را مدیریت کرد، ممکن است بعد از ترخیص کودک دارو قطع شود. قطع کردن داروی ضد صرع در کودک بستگی به علت تشنج، شدت آن و نتیجه ی EEG دارد.
درمان طولانی مدت
ممکن است درمان طولانی مدت تشنج در کودکان شامل موارد زیر باشد:
- داروی ضد صرع
- رژیم کتوژنیک
- جراحی
داروی ضد صرع
اگر کودک فقط یک بار تشنج کند، معمولا نیازی به استفاده از داروی ضد صرع وجود ندارد زیرا این دارو ها در تشنج های مکرر و تشنج هایی که احتمال تکرار آن ها وجود دارد استفاده میشوند.
اگر میزان مصرف متداول داروی ضد صرع تشنج را مدیریت نکند، مقدار مصرف آن را افزایش می دهند. همچنین ممکن است با افزایش سن کودک و افزایش وزن او میزان مصرف دارو را بیشتر کنند. اگر داروی اول تاثیر کاملی نداشته باشد یا عوارض اذیت کننده ای داشته باشد ممکن است یک داروی ضد صرع دیگر اضافه شود. داروهای ضد صرع می توانند با داروهای دیگر تداخل داشته باشند، پس باید والدین کودک به پزشک او تمام دارو های و مکمل هایی را که مصرف میکند بگویند.
هنگام مصرف بعضی از داروهای ضد صرع پزشک آزمایش خون درخواست میکند تا میزان دارو در خون را اندازه گیری کند و بداند آیا میزان مصرف دارو صحیح است یا خیر. ممکن است این آزمایش با تغییر میزان دارو یا مصرف داروی جدید تکرار شود.
ادامه ی مصرف دارو بستگی به علت ایجاد تشنج در کودکان و مدت زمانی که کودک دچار تشنج نشود دارد. بیشتر کودکان تا دو سال بعد این که تشنجی رخ ندهد مصرف دارو را ادامه می دهند زیرا خطر ایجاد تشنج در این حالت کمتر از 50 درصد می باشد. هرچند مبتلا بودن به بیماری که روی مغز و اعصاب تاثیر بگذارد (مانند فلج مغزی) خطر رخ دادن تشنج دیگر را افزایش میدهد.
زمانی که میخواهند داروی ضد صرع را قطع کنند، طی یک دوره مصرف آن را کم می کنند.
رژیم کتوژنیک
در بعضی موارد رژیم کتوژنیک توصیه میشود. این رژیم محدود کننده مقدار خیلی کمی کربوهیدارت و میزان خیلی زیادی جربی دارد. زمانی که بدن از چربی برای تامین انرژی استفاده میکند ماده ای به اسم کتون تولید خواهد شد. در بعضی از کودکان این کتون به کنترل تشنج کمک میکند. این رژیم باید دقیقا طبق تجویز رعایت شود. ممکن است برای کودک انجام این رژیم سخت گیرانه مشکل باشد. بعضی اوقات به جای این رژیم از رژیم اتکینز استفاده می کنند که کمتر سخت گیرانه است. اگر کودک با رژیم کتوژنیک بهبود یابد، اغلب این رژیم باید حداقل دو سال رعایت شود. عارضه ی این رژیم ممکن است پایین آمدن قند خون، بی حالی و کاهش وزن باشد.
جراحی
جراحی جهت درمان تشنج در کودکان ممکن است درصورتی که کودک با مصرف دو دارو یا بیشتر همچنان دچار تشنج شود یا عوارض داروها قابل تحمل نباشند مطرح باشد. این عمل شامل برداشت ناحیه ای از مغز می شود. این جراحی زمانی پیشنهاد میشود که فقط یک ناحیه در مغز دچار تشنج شود و برداشتن آن روی عملکرد کودک تاثیر قابل مشاهده ای نگذارد. برای تعیین ناحیه ای که علت تشنج است از آزمایش هایی مانند ام آر آی، ویدئو EEG، SPECT و PET استفاده می کنند.
قبل از انجام جراحی یک جراح مغز و اعصاب و یک متخصص مغز و اعصاب فواید و ضررات احتمالی جراحی را به والدین توضیح خواهند داد. حتی با وجود این که جراحی تشنج را کمتر میکند اما خیلی از کودکان همچنان باید از داروها استفاده کنند. هرچند مقدار مصرف و تعداد داروها کمتر خواهد شد.
اقدامات پزشکی
تحریک عصب واگ بعضی اوقات میتواند تعداد تشنج در کودکان را کاهش دهد. این فرآیند میتواند در کودکان کمتر از چهار سال استفاده شود. زمانی پزشکان این کار را توصیه می کنند که داروها بی تاثیر باشند و انجام جراحی هم ممکن نباشد. برای تحریک عصب واگ، پزشک دستگاهی مانند ضربان ساز قلبی را زیر ترقوه ی چپ قرار میدهد و با سیمی که از زیر پوست میگذرد آن را به عصب واگ متصل میکند. این دستگاه باعث ایجاد یک برآمدگی کوچک زیر پوست میشود. جایگذاری این دستگاه سرپایی انجام میشود و حدود یک تا دو ساعت زمان می برد. ابن دستگاه در تمام مدت خاموش و روشن میشود و دوره ای عصب را تحریک میکند. پزشک میتواند به راحتی و بدون درد تنظیمات دستگاه را کنترل کند. همچنین زمانی که کودک احساس میکند تشنج در حال شروع شدن است یا اطرافیان او مشاهده میکنند که تشنج در حال رخ دادن است، یک آهن ربا (اغلب در دستبند میباشد) میتواند برای افزایش تحریک دستگاه استفاده شود.
عوارض محتمل استفاده از این دستگاه شامل خشونت صدا، سرفه و گرفتگی صدا در هنگام تحریک دستگاه می باشد. تحریک عصب واگ معمولا باعث هوشیاری بیشتر کودک میشود. افزایش هوشیاری ممکن است تمرکز را بهتر کند ولی بعضی مواقع با خواب در تداخل است.
دکتر مجید کیهانی فرد متخصص مغز و اعصاب در تهران
- میگرن چیست – آیا میگرن باعث مرگ میشود - 1403-08-12
- علت بی حسی انگشتان پای چپ چیست؟ - 1403-07-14
- چرا سمت چپ سر درد می گیرد- سردرد سمت چپ سر - 1403-07-08
سلام. من در کودکی وقتی ۷ سالم بود وقتی توی مدرسه معلم داشت املا میگفت یهو ب خودم اومدم و دیدم چندین صفحه عقب افتادم و هرچی با خودم فکر کردم ک ب چی داشتم فکر میکردم ک عقب افتادم یادم نیومد. این اتفاق دوبار تکرار شد. الان ک بزرگ شدم متوجه شدم اون حالت صرع بوده و دیگ هم تکرار نشده برام. الان میخواستم بدونم ممکنه مشکلی پیدا کنم در آینده با توجه ب این ک الان مامانم صرع داره و داره دارو مصرف میکنه. ??