این روزها پزشکی پیشرفت‌های چشمگیری داشته و روش‌های درمانی جدیدی ظهور کرده‌اند که می‌توانند حتی بیماریهای پیچیده را هم کنترل کنند. یکی از این روش‌های موثر و نسبتا جدید، پلاسمافرزیس (plasmapheresis) است که مثل یک فیلتر هوشمند عمل کرده و مواد مضر خون را از بدن خارج میکند. تصور کنید سیستم ایمنی بدن به اشتباه به خودش حمله کند یا مواد سمی در خون تجمع پیدا کنند. اینجاست که پلاسمافرزیس به کمک می‌آید. این روش به‌خصوص برای بیماری‌هایی مثل ام‌اس، میاستنی گراویس و برخی سرطان‌های خونی بسیار مفید بوده است. خوشبختانه پلاسمافرزیس روشی کم‌تهاجم است و معمولا بیماران تحمل خوبی نسبت به آن دارند.
البته مثل هر درمان دیگری، این روش هم شرایط خاص خودش را دارد و برای همه مناسب نیست. ممکن است بعد از انجام آن کمی احساس خستگی کنید، اما معمولا این حالت موقتی است. پزشکان این روش را زمانی پیشنهاد می‌دهند که سایر درمان‌ها جواب نداده باشند. در ادامه دقیق‌تر بررسی میکنیم که پلاسمافرزیس چطور انجام میشود، برای چه کسانی مناسب است و چه انتظاراتی باید از آن داشت. اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان نیاز به این درمان دارید، این مطلب میتواند اطلاعات مفیدی در اختیارتان قرار دهد. با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
پلاسما فرز چیست؟
پلاسمافرزیس (plasmapheresis) روشی پیشرفته در علم پزشکی است که با هدف جداسازی و جایگزینی پلاسما از خون انجام میشود. پلاسما، بخش مایع و زردرنگ خون است که وظایف حیاتی متعددی را برعهده دارد، از انتقال مواد مغذی و الکترولیت‌ها گرفته تا حفظ ایمنی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا. همچنین، پروتئینهای خاص موجود در پلاسما به کنترل خونریزی و حفاظت از بدن کمک میکنند. در فرآیند پلاسمافرزیس، خون از بدن خارج میشود و از طریق دستگاهی ویژه، پلاسما از سایر اجزای خون جدا می‌گردد. سپس این پلاسما ممکن است به‌عنوان پلاسمای اهداکننده برای درمان بیماری‌ها استفاده شود. این روش برای مدیریت شرایطی همچون اختلالات سیستم ایمنی یا بیماریهای نادر به‌کار گرفته میشود.
نوع پیشرفته‌تر این فرآیند، تبادل پلاسما نام دارد. در این روش، پلاسمای بیمار با محلولی جایگزین میشود که عملکرد مناسبی برای حفظ تعادل بدن دارد. خون اصلاح‌شده پس از این جایگزینی، دوباره به بدن فرد بازمی‌گردد. پلاسمافرزیس نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در علم پزشکی است و نقش مهمی در درمان بیماریهای پیچیده دارد. این فرآیند، نمونه‌ای از بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن برای بهبود کیفیت زندگی و ارائه امیدهای تازه به بیماران است. با این توضیحات، پلاسمافرز به‌عنوان یک فرآیند مؤثر و ایمن، توانسته جایگاه ویژه‌ای در درمان‌های مدرن پیدا کند.
نحوه انجام پلاسمافرزیس چگونه است؟
پلاسمافرزیس فرآیندی درمانی است که با استفاده از تجهیزات پیشرفته برای جداسازی و جایگزینی پلاسما انجام میشود. در این روش، فرد روی تخت مخصوص دراز می‌کشد تا فرایند به بهترین نحو انجام شود. مراحل اجرای پلاسمافرزیس به شرح زیر است:
- قرارگیری کاتتر یا سوزن: ابتدا یک سوزن یا کاتتر در یکی از سیاهرگ‌های بزرگ، معمولاً در بازو، کشاله ران یا شانه قرار می‌گیرد. هدف از این کار، اتصال مستقیم به جریان خون است تا فرآیند به صورت ایمن و کارآمد انجام شود.
- جمعآوری خون: خون از طریق این کاتتر وارد یک دستگاه تخصصی میشود که وظیفه جداسازی پلاسما از سایر اجزای خون را بر عهده دارد.
- جداسازی پلاسما: دستگاه با استفاده از فرآیندهای مکانیکی یا فیلتراسیون، پلاسما را از سلول‌های خونی جدا میکند. در این مرحله، پلاسما یا دور ریخته میشود و یا برای استفاده مجدد در شرایط خاص درمانی ذخیره میشود.
- جایگزینی یا بازگرداندن پلاسما: در صورتی که به تبادل پلاسما نیاز باشد، پلاسما حذف‌شده با یک محلول جایگزین، مانند آلبومین یا پلاسمای اهداکننده، مخلوط و سپس به بدن فرد بازگردانده میشود.
- پایان فرآیند و نظارت: پس از اتمام جداسازی و جایگزینی، جریان خون به حالت طبیعی بازمی‌گردد. پزشکان وضعیت بیمار را برای اطمینان از عدم بروز عوارض تحت نظارت قرار می‌دهند.
این فرآیند معمولا یک تا سه ساعت طول می‌کشد و در موارد خاص، درمان ممکن است چندین جلسه در هفته انجام شود. پلاسمافرزیس بسته به شرایط بیمار میتواند سرپایی یا در بیمارستان صورت گیرد.
پلاسمافرز برای درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟
پلاسمافرز (plasmapheresis) در درمان بیماریهای گوناگونی از جمله بیماریهای عصبی، خونی و حتی برخی سرطان‌ها موثر است. در ادامه به خوبی این موارد را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
درمان بیماریهای عصبی با پلاسمافرز
پلاسمافرزیس به حذف آنتیبادیهای مضر از پلاسما کمک میکند که باعث بروز مشکلات در سیستم عصبی می‌شوند:
- مولتیپل اسکلروزیس (MS): در مواردی که علائم شدید و ناگهانی این بیماری بروز کند، پلاسمافرزیس با حذف پروتئینهای مضر به کاهش التهاب کمک میکند.
- میاستنی گراویس (Myasthenia gravis): این بیماری زمانی رخ می‌دهد که آنتیبادیها به جای مقابله با عوامل بیماری‌زا به بافت سالم حمله میکنند. پلاسمافرزیس این آنتیبادیهای غیرطبیعی را از خون فیلتر میکند.
- سندرم گیلن باره (Guillain-Barré syndrome): وقتی سیستم ایمنی به اعصاب حمله کند، پلاسمافرزیس آنتیبادیهای مضر را از بدن خارج کرده و روند بیماری را کنترل میکند.
درمان اختلالات خونی با پلاسمافرز
این فرآیند برای بیماری‌هایی استفاده میشود که به دلیل وجود پروتئینهای مضر یا خون ناسالم ایجاد شده‌اند:
- کرایوگلوبولینمی (Cryoglobulinemia): در این بیماری، پروتئین‌هایی در خون تجمع یافته و باعث انسداد شریان‌ها و آسیب به بافت‌ها می‌شوند. پلاسمافرزیس این پروتئین‌ها را حذف میکند.
- پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP): این بیماری به دلیل لخته‌شدن خون در شریان‌های کوچک رخ می‌دهد. پلاسمافرزیس پلاسماهای ناسالم را جدا کرده و جایگزین میکند.
درمان برخی سرطان‌های خون با پلاسمافرز
در مواردی که سلول‌های سرطانی یا آنتیبادیهای غیرطبیعی در خون وجود دارند، پلاسمافرزیس به پاک‌سازی خون کمک میکند:
- ماکروگلوبولینمی (Waldenström): این سرطان باعث تولید بیش‌ازحد آنتیبادیهای مضر در خون میشود. پلاسمافرزیس به کاهش این آنتیبادیها کمک میکند.
- مولتیپل میلوما :(Multiple myeloma) در این بیماری، سلول‌های سرطانی در مغز استخوان تکثیر می‌شوند. پلاسمافرزیس با حذف این سلول‌های غیرطبیعی، وضعیت بیمار را بهبود می‌بخشد.
این روش به دلیل تأثیرگذاری بالا و ایمنی مطلوب، توانسته نقش مهمی در درمان بیماریهای پیچیده ایفا کند و کیفیت زندگی بیماران را ارتقا دهد.
مدت زمان انجام پلاسمافرز چقدر است؟ و تعدا جلسات مورد نیاز برای آن چند جلسه می باشد؟
مدت زمان انجام پلاسمافرزیس معمولا بین 1 تا 3 ساعت متغیر است، اما این زمان میتواند بسته به شرایط بیمار، نوع بیماری و تجهیزات مورد استفاده کوتاه‌تر یا طولانی‌تر باشد. تعداد جلسات مورد نیاز نیز به نوع بیماری و شدت آن بستگی دارد. برای موارد حاد مانند سندرم گیلن باره، معمولا 3 تا 5 جلسه در یک دوره کوتاه انجام میشود.
در شرایط مزمن، ممکن است جلسات به صورت مداوم و در بازه‌های زمانی مشخص ادامه یابد. این فرآیند به طور کلی ایمن است، اما ممکن است برخی بیماران در طول درمان علائمی مانند بی‌حسی، گزگز یا حالت تهوع را تجربه کنند. پزشکان معمولا این علائم را تحت نظارت قرار می‌دهند تا از ایمنی بیمار اطمینان حاصل کنند.
امادگی های لازم برای قبل انجام پلاسمافرز چگونه است؟
پلاسمافرزیس فرآیندی است که نیازمند آمادگی مناسب جهت حفظ ایمنی و راحتی بیمار می‌باشد. در اینجا به مراحل آمادگی قبل از انجام این روش می‌پردازیم:
آمادگی روز قبل از انجام پلاسمافرزیس:
- پرهیز از مصرف کافئین: نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه یا چای می‌توانند فشار خون را کاهش دهند؛ بنابراین توصیه میشود حداقل 24 ساعت قبل از انجام پلاسمافرزیس از مصرف آنها خودداری کنید.
- رژیم غذایی متعادل: خوردن غذای سالم و کامل قبل از فرآیند به حفظ انرژی بدن کمک میکند.
- هیدراتاسیون مناسب: برای حفظ سطح مناسب مایعات در بدن، باید روزانه 8 تا 12 لیوان آب مصرف کنید. همچنین از نوشیدن الکل قبل از فرآیند پرهیز کنید، زیرا ممکن است موجب کم‌آبی بدن شود.
- لباس راحت: پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت به شما این امکان را می‌دهد که در طول فرآیند احساس راحتی بیشتری داشته باشید.
- استفاده از سرویس بهداشتی: از آنجا که فرآیند ممکن است بین 2 تا 4 ساعت طول بکشد، بهتر است پیش از شروع، از سرویس بهداشتی استفاده کنید.
فراموش نکنید که ممکن است در طول درمان احساس بی‌حسی یا گزگز در لب‌ها و نوک انگشتان به دلیل مصرف دارویی برای جلوگیری از لخته شدن خون داشته باشید. این علائم معمولا به سرعت رفع می‌شوند. همچنین، برخی بیماران ممکن است دچار احساس سبکی سر یا حالت تهوع شوند که این وضعیت معمولاً کوتاه‌مدت است و به سرعت برطرف میشود. حتما قبل از پلاسمافرز مراقبت‌های فوق را انجام دهید.
مزایای پلاسمافرز چیست؟
پلاسمافرزیس یکی از روش‌های مؤثر و پیشرفته در علم پزشکی است که طیف گسترده‌ای از مزایا را برای درمان بیماری‌ها، به‌ویژه اختلالات پوستی، ارائه می‌دهد. در اینجا به مزایای مهم این فرآیند به زبان ساده‌تر پرداخته شده است:
- حذف اتوآنتی‌بادی‌های مضر: پلاسمافرزیس قادر است آنتی‌بادی‌هایی را که موجب بروز مشکلات پوستی مانند التهاب و اختلالات خودایمنی می‌شوند، از پلاسما جدا کند. این کار میتواند به کاهش علائم بیماری کمک کند.
- عدم اثرات منفی روی سیستم ایمنی: برخلاف بسیاری از روش‌های درمانی که ممکن است سیستم ایمنی را سرکوب کنند، پلاسمافرزیس بدون کاهش قدرت دفاعی بدن عمل میکند و ایمنی بیمار را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد.
- بهبود عملکرد سیستم ایمنی: این روش میتواند با فعال کردن ماکروفاژها، که نوعی سلول ایمنی هستند، عملکرد سیستم ایمنی را اصلاح و تقویت کند.
- ارتقای میکروسیرکولاسیون: پلاسمافرزیس به بهبود جریان خون در عروق کوچک کمک میکند که این موضوع باعث تأمین بهتر مواد مغذی و اکسیژن به بافت‌ها میشود.
- بازگرداندن تعادل طبیعی خون (هموستاز): با استفاده از این فرآیند، شرایط خون به حالت طبیعی بازمی‌گردد و به بدن کمک میشود تا عملکرد مناسب‌تری داشته باشد.
- اثرات پایدار: یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه پلاسمافرزیس این است که اثرات مثبت آن میتواند برای چندین هفته یا حتی چندین ماه ادامه پیدا کند.
این فرآیند نه‌تنها ایمن و مؤثر است، بلکه با توجه به مزایای ذکر شده، بهبود قابل‌ملاحظه‌ای در کیفیت زندگی بیماران ایجاد میکند. اگر به اطلاعات بیشتری درباره کاربردهای آن نیاز دارید، خوشحال می‌شوم کمک کنم!
مراقبت‌های بعد از پلاسما فرز چگونه است؟
مراقبت‌های پس از پلاسمافرزیس برای اطمینان از بهبودی کامل و جلوگیری از عوارض احتمالی بسیار مهم هستند. در ادامه، نکات کلیدی برای مراقبت‌های بعد از این فرآیند ارائه شده است:
- استراحت کافی
پس از انجام پلاسمافرزیس، بدن ممکن است به دلیل کاهش موقت حجم خون یا تغییرات در ترکیب آن، احساس خستگی کند. بنابراین، استراحت کافی در روز انجام فرآیند ضروری است.
- هیدراتاسیون مناسب
برای جبران مایعات از دست‌رفته، مصرف آب و نوشیدنی‌های غیرالکلی توصیه میشود. این کار به حفظ تعادل مایعات بدن کمک میکند و از بروز علائمی مانند سرگیجه جلوگیری میکند.
- تغذیه سالم
پس از فرآیند، خوردن وعده‌های غذایی متعادل و مغذی میتواند به بازسازی انرژی بدن کمک کند. مصرف غذاهای حاوی پروتئین و ویتامین‌ها برای تقویت سیستم ایمنی مفید است.
- بررسی محل ورود سوزن
محل ورود سوزن ممکن است دچار کبودی یا تورم شود. در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرعادی مانند قرمزی شدید، درد یا عفونت، باید فوراً به پزشک اطلاع دهید.
- اجتناب از فعالیت‌های سنگین
تا 24 ساعت پس از فرآیند، از انجام فعالیت‌های فیزیکی سنگین خودداری کنید تا بدن فرصت کافی برای بازیابی داشته باشد.
- گزارش علائم غیرمعمول
اگر علائمی مانند سرگیجه شدید، حالت تهوع مداوم یا ضعف غیرعادی تجربه کردید، باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
- پیگیری جلسات درمانی
در صورتی که پلاسمافرزیس بخشی از یک برنامه درمانی مداوم است، حتماً جلسات بعدی را طبق برنامه تعیین‌شده انجام دهید و دستورات پزشک را رعایت کنید.
این نکات به شما کمک میکنند تا پس از پلاسمافرزیس به بهترین شکل بهبود یابید و از هرگونه عوارض احتمالی جلوگیری کنید.