مسلماً شما در طی دوران زندگی خود با شرایطی مواجه شده‌اید که استرس و اضطراب برایتان به همراه داشته است. از استرس قبل از امتحانات دوران کودکی گرفته تا مشکلات مالی در بزرگ سالی. بیشتر مردم فکر می‌کنند زمانی که از استرس یا اضطراب حرف زده می‌شود منظور تنها چنین استرس‌های کوتاه مدتی است. اما از لحاظ پزشکی استرس و اضطراب مقوله ایست فراتر و گسترده‌تر از چیزی که در عامه وجود داشته و در بعضی مواقع به خاطر اثراتی که در زندگی شخصی و کاری فرد می‌گذارد نیاز به مداخله پزشکی دارد.
استرس چیست؟
فهرست محتوا
استرس پاسخ بدن شما نسبت به تهدیدات، چه واقعی و چه تخیلی، بوده و شما را برای مقابله با آن آماده می کند. زمانی که شما در شرایطی قرار می گیرید که چیزی تهدید کننده ی جان، مال و … شماست به طور طبیعی واکنش های شیمیایی ای در بدنتان اتفاق می افتد تا شما را برای مقابله با آن و یا به زبان علمی برای ستیز یا گریز آماده کند. در این زمان بدنتان سعی دارد تا با شرایط تطبیق پیدا کرده و شما را از خطرات احتمالی آگاه کند. افرایش ضربان قلب، بالا رفتن تعداد تنفس در دقیقه، افزایش فشار خون و انقباض ماهیچه هایتان از جمله نشانه هایی از آماده شدن بدنتان است.
محرک‌های استرس زا برای هر کسی متفاوت بوده و ممکن است آن‌قدر ها که یک مسئله برای شما ناراحت کننده یا ترسناک است برای دیگری نباشد. اما موضوع مهم این است که چطور با استرس خود رو در رو می‌شوید. اگر نتوانید قضیه را حل کرده و از ادامه دار شدن آن جلوگیری کنید ممکن است با عادت کردن بدنتان به این شرایط مجبور شوید با عوارض یا بیماری‌های جسمی و ذهنی دست و پنجه نرم کنید.
تفاوت بین استرس و اضطراب چیست؟
تفاوت نسبتا ظریفی بین این دو پاسخ بدن شما نسبت به تهدیدات وجود دارد. زمانی که شما به پایان مهلت تحویل پروژه تان نزدیک شده و هنوز آن را کامل نکرده اید یا زمانی که در حال دعوا با کسی هستید که دوستش دارید دچار استرس می شوید. این نوع پاسخ بدن شما کوتاه مدت بوده و بعد از از بین رفتن منبع استرس زا به حالت عادی خود بر می گردید. اما زمان هایی هست که به مدت طولانی درگیر مسائلی هستید که برایتان آزار دهنده هستند. مثلا ترس از فقر، از دست دادن رابطه با کسی که دوستش دارید، رفتار های تبعیض آمیزی که در محل کار یا منزل با آن ها رو به رو می شوید، ترس از بیماری خطرناک خودتان یا نزدیکانتان و … .
تمامی این موارد طولانی مدت بوده و ممکن است حتی بعد از حل شدن منبع استرس زا از بین نروند و فرصت لذت بردن از زندگی را از شما بگیرند. به این مفهوم که خطرات بیشتری نسبت به استرس دارد اضطراب می گویند.
علائم استرس و اضطراب چیست؟
استرس و اضطراب از مغز شما نشئت می گیرد. از آن جایی که مغزتان کنترل کننده ی سایر قسمت های بدن شماست، علائمی که به دنبال استرس تجربه خواهید کرد جنبه های بسیاری، از جسمی گرفته تا روانی و رفتاری دارد.
علائم احساسی استرس و اضطراب:
- به آسانی آشفته، ناامید و بد خلق شدن
- در هم شکسته شدن ناشی از از دست دادن کنترل اوضاع و تلاش برای به دست آوردن دوباره ی آن
- مشکل در ریلکس کردن و آرام سازی ذهن
- احساس بد نسبت به خودتان، احساس تنهایی، بی ارزشی و افسردگی
- دور شدن از اطرافیان
علائم فیزیکی استرس و اضطراب:
- انرژی کم
- سر درد
- ناراحتی گوارشی مثل اسهال، یبوست و حالت تهوع
- درد و تنش عضلانی
- درد قفسه سینه و ضربان قلب بالا
- بی خوابی
- ابتلای مکرر به سرماخوردگی و عفونت ها
- کاهش میل و توان جنسی
- عصبی بودن، لرزش، وز وز گوش، دست ها یا پاهای سرد و عرق کرده
- خشکی دهان و سختی در بلع
- سفتی فک و دندان‌قروچه
علائم شناختی استرس و اضطراب:
- نگرانی دائمی
- پرش افکار
- فراموشی و بی نظمی
- عدم توانایی تمرکز
- قضاوت کردن نادرست
- بد بین بودن یا همیشه نیمه ی خالی لیوان را نگاه کردن
علائم رفتاری استرس و اضطراب:
- تغییر در رژیم غذایی چه پر خوری و چه کم خوری
- عقب انداختن کار ها و یا عدم مسئولیت پذیری
- مصرف زیاد الکل، مواد و یا سیگار
- نشان دادن رفتار های عصبی مثل جویدن ناخن، تکان دادن زیاد دست ها یا پاها و قدم زدن چندین باره یک مسیر
نتیجه ی استرس و اضطراب طولانی مدت چیست؟
استرس و اضطراب در جای مناسبش بسیار عکس‌العمل حیاتی ایست اما اگر کنترل نشده و طولانی مدت شود شما را با مشکلات زیادی رو به رو خواهد کرد.
- مشکلات ذهنی مثل ضعف حافظه، تغییرات شخصیتی و افسردگی: تحقیقات نشان داده است که استرس طولانی مدت با اثر گذاشتن روی هیپوکامپ مغز باعث ضعف حافظه شده و همچنین با خارج کردن کنترل وضعیت از دست فرد باعث بروز مشکلات شخصیتی مثل احساس خجالت، حساس بودن و درون گرایی می شود.
- مشکلات قلبی عروقی: ترشح مزمن هورمون استرس نه تنها ضربان قلب را بالا برده و تپش قلب به شما دست می دهد، بلکه با تحریک ترشح بتاتروفین از شکسته شدن چربی ها جلوگیری کرده و چربی خون شما را بالا می برد. با این کار شما مستعد ابتلا به بیماری آترواسکلروزیس و حمله قلبی می شوید.
- چاقی و مشکلات تغذیه ای: استرس طولانی مدت اشتها را بیشتر کرده و باعث چاقی می شود. همچنین به نظر می رسد که سطح بالای کورتیزول خون (هورمون استرس) در تجمع شکمی چربی نقش داشته و در نتیجه ریسک بروز مشکلات قلبی و دیابت را بیشتر کند. از طرف دیگر در بعضی افراد کاهش اشتهای ناشی از استرس با از دست دادن شدید وزن همراه است.
و همچنین از دیگر عوارض می توان به
- عارضه های جنسی در مردان و زنان: در زنان مشکلات قاعدگی مثل درد و خونریزی شدید یا عفونت های مکرر واژینال دیده می شود. در حالی که در مردان عارضه هایی از قبیل انزال زودرس بروز پیدا می کند. البته در هر دو جنس کاهش میل جنسی و عقیم شدن وجود دارد.
- مشکلات پوست و مو: استرس طولانی مدت کاری می کند که شما زودتر پیر شوید. مثلا ایجاد چین و چروک در پوست صورت، گودی زیر چشم، خارش و کهیر پوست، ریزش مو و آکنه و صورت رنگ پریده تنها قسمتی از تاثیر استرس بر زیبایی شماست.
- مشکلات گوارشی: هورمون استرس با کاهش ترشح اسید معده و کند کردن سرعت تخلیه آن و همچنین تحریک کولون برای تخلیه شدن، شما را برای شرایط ستیز و گریز آماده می کند. بعضی اوقات این هورمون ها با اعمال اثر بر لوله گوارش باعث ایجاد درد و اسهال می شوند یا این که می توانند نفخ ،آروغ، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، گاستریت و … ایجاد کنند.
چگونه اضطراب را کاهش دهیم؟
۱٫ روش های جلوگیری:
- اولویت بندی در کار ها
- توانایی نه گفتن به مسئولیت های اضافه و غیر ضروری دیگران
- سعی در قرار نگرفتن در موقعیت های استرس زا
۲٫ متد های حمایتی :
- ریلکسیشن
- ماساژ درمانی اصولی با استفاده از عصاره ی روغن های ضروری مثل روغن اسطوخودوس
- ارتقا درک از توانایی های خویش و درک از عامل ترس
- رژیم مناسب
- ورزش و فعالیت های فیزیکی مناسب و منظم
- مصرف کمتر مواد غذایی پر کافئین از جمله قهوه و نوشابه
- مصرف بادرنجبویه ، سنبل الطیب و چای سبز
- ایجاد تجربه خوب جهت جبران حس ترس پیشین
- استراحت و تنظیم میزان خواب
- آروماتراپی
- یاد آوری نعمت هایی که دارید
- وقت گذراندن با کسانی که حس خوبی به شما می دهند.
- توجه بیشتر به زمان حال
- کشیدن نفس های عمیق و گوش دادن به موزیک آرام بخش
۳٫ درمان های دارویی:
اقدامات فوق بیشتر برای کاهش و بهبود استرس و اضطراب های گذرا به کار برده می شود اما کسانی هستند که مبتلا به اختلالات اضطرابی می باشند. عمده ترین اختلالات اضطرابی عبارت‌اند از اختلال پانیک (به تنهایی یا توأم با آگورافوبیا)، فوبیای اختصاصی و فوبیای اجتماعی، اختلال وسواسی- اجباری OCD، اختلال استرس پس از سانحه PTSD، اختلال اضطرابی GAD، اختلال فشار روانی حاد. این افراد باید تحت کنترل پزشک یا روانپزشک قرار گرفته و طبق دستور پزشک معالج از دارو درمانی هم استفاده کنند. این دارو ها شامل موارد زیر می باشند:
- بنزودیازپین ها مثل کلونازپام، دیازپام، آلپرازولام و لورازپام
- بوسپیرون
- دارو های ضد افسردگی مثل فلوکستین، پاروکستین و ایمی پرامیل
- بتا بلاکر ها مثل پروپرانولول
استرس ، اضطراب و ترس
تمامی رفتاری های فوق از هیجان نشات می گیرند. هیجان ، نوعی حس بنیادی در فرد است که بسته به مولفه ایجاد آن و شدتش می تواند پاسخ هایی مثل استرس، اضطراب، ترس و … را ایجاد کند. همچنین هر عاطفه مثل هیجان از چند عنصر اصلی تشکیل می شود که عبارت است از مولفه شناختی، افکار و باور ها و اعتقادات. این عناصر نوع و شدت پاسخ هیجانی را شکل می دهند.
مغز انسان با توجه به عناصر فوق و تجربه ای که کسب کرده، این هیجان را به نوعی بروز می دهد. به عنوان مثال به علت میزان تجربه و یادگیری ، نوع ترس و شدت آن در یک فرد خردسال با یک فرد بزرگ‌سال متفاوت است.
ترس چیست؟
نوعی پاسخ ذاتی و درونی است که از هیجان منشا می گیرد. علت هیجان و نگرانی در ترس کاملا واضح و مشخص می باشد. به عنوان مثال شخصی از آب و شنا کردن می ترسد و از آن جایی که عامل این ترس کاملا واضح است قابلیت درمان شدن دارد.
هورمون های بدن نقش بسیار مؤثری در ایجاد ترس و مکانیسم آن دارند. برای مثال می توان به هورمون هایی مثل کورتیزول، آدرنالین و نور آدرنالین اشاره کرد. این هورمون ها بدن را آماده می کنند تا برای حفظ بقای فرد تغییراتی در توانایی و متابولیسم بدنش به وجود آورد. ترس می تواند خیلی سریع پدید آید و بسته به نوع هورمون ایجاد کننده آن به سرعت از بین رفته و یا تا مدتی باقی بماند.
به طور مثال وقتی حیوانی درنده شما را دنبال می کند ترس بدن شما را برای تحمل این هیجان و رفع عامل آن آماده می کند. بنابراین شما سریع تر از حالت عادی می دوید زیرا قلب و تمامی عناصر مورد نیاز، برای اینکه خون رسانی به عضله ها بیشتر شود تا شما بتوانید فرار کرده و عامل ترس را رفع کنید، مهیا شده است.
تفاوت استرس و اضطراب با ترس چیست؟
گاهی اوقات بدن به حس ترس طوری عادت می کند که اگر یکی از عوامل ایجاد ترس قبلی را حتی قبل از این که چیزی اتفاق بیفتد حس کند ،دوباره می ترسد پس خود را با هورمون هایی مثل کورتیزول آماده نگه می دارد. در این مورد برخلاف ترس از صدمه دیدن هنگام دیدن یک حیوان وحشی، چون عامل ترس واضح و مشخص نیست بدن فرد نمی تواند عامل اصلی ایجاد نگرانی را پیدا کرده و همین مبهم بودن عامل ترس، علت ایجاد استرس و اضطراب است.
بدن شخص باید بتواند علی رغم واضح نبودن محرک با این شرایط تهدید آمیز مقابله کند، بنابراین به طور مثال قلب او با قدرت می زند، شروع به عرق کردن می کند، نسبت به محرک ها سریع تر پاسخ می دهد و … . علاوه بر حس ترس مبهم و طپش قلب، از آن جایی که بدن انرژی زیادی مصرف کرده، فرد احساس خستگی می کند. همچنین او احساس می کند که تمرکز قبلی را ندارد چرا که ذهن ناخودآگاهش مشغول این مسئله است که چه عاملی باعث ایجاد این حس شده و یا اینکه برای رهایی از این تهدید چه باید بکند.
خلاصه متن
پس به طور خلاصه برای تفاوت ترس با استرس و اضطراب به موارد زیر می توان اشاره نمود:
- علت ترس مشخص است ولی علت استرس و اضطراب مبهم است.
- ترس بیشتر از عوامل بیرونی حاصل می شود ولی استرس و اضطراب حاصل چند مورد حل نشده درونی است.
- به علت واضح بودن ترس ،اقدام بعد آن مشخص است ولی در استرس اقدام خاصی نیست جز تپش قلب، تمرکز کم و… که در طولانی مدت برای جسم و روح فرد به شدت آسیب‌زاست..
- مکانیسم ترس تنها به منظور حفظ بقا و در مجموع به نفع ماست؛ حتی استرس و اضطراب هم تا حدی مفید بوده و نه تنها نمی گذارد که نسبت به مسائل زندگی بی تفاوت باشیم بلکه ما را در تلاش در جهت بهبود شرایط سوق می دهد.
(( به ندرت پیش می آید که استرس و اضطراب به حالت پاتولوژیک برسد. البته این شرایط غیر پاتولوژیک تا زمانی ادامه پیدا می کند که با زندگی عادی و لذت های فرد تداخلی ایجاد نشود. اما زمانی که اضطراب زیاده از حد بوده و کم کم در حال فاصله گرفتن از واقعیت است نمی تواند سیگنال درست و قابل اعتمادی از خطر بیرونی ارائه دهد.))
و در این شرایط است که به جسم و روان فرد صدمه می زند.
کلینیک مغز و اعصاب دکتر مجید کیهانی فرد
فوق تخصص مغز و اعصاب at مطب دکتر کیهانی فرد
دکتر مجید کیهانی فرد متولد سال ۱۳۵۲ در شهر اصفهان هستند، ایشان در سال ۱۳۷۰ با رتبه ۵۴ کنکور سراسری در دانشگاه اصفهان به عنوان دانشجوی پزشکی مشغول به تحصیل شدند، ایشان پس از سپری نمودن دوره عمومی در دانشگاه شهید چمران اهواز در دوره تخصصی مغز و اعصاب شروع به تحصیل نمودند و در همان سال با تحقیقات بسیار موثری بر روی بیماری ام اس توانستند موفقیتهای چشمگیری در زمینه کنترل علائم بیماری ام اس به دست آورند.
Latest posts by دکتر کیهانی فرد (see all)
- بیماری آلزایمر - ۱۳۹۹-۰۶-۲۶
- خواب آلودگی – چرا با اینکه خسته ام خوابم نمی برد - ۱۳۹۹-۰۵-۰۶
- وسواس فکری چیست - ۱۳۹۹-۰۴-۲۶
اشتراک