سکته مغزی (stroke)، یک وضعیت پزشکی جدی است که به‌دلیل قطع ناگهانی جریان خون به بخشی از مغز رخ می‌دهد. این عارضه می‌تواند ناشی از انسداد عروق خونی (سکته مغزی ایسکمیک؛ Ischemic stroke) یا خونریزی در مغز (سکته مغزی هموراژیک؛ Hemorrhagic stroke) باشد. در هر دو حالت، عدم تأمین اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های مغزی، منجر به آسیب و مرگ آن‌ها می‌شود.
علائم سکته مغزی معمولاً به‌صورت ناگهانی بروز می‌کنند و شامل افتادگی صورت، ضعف یا بی‌حسی در یک سمت بدن، مشکلات گفتاری، تاری دید، سرگیجه و عدم تعادل و سردرد شدید هستند. این علائم نیاز به توجه فوری پزشکی دارند؛ زیرا پیشگیری از سکته مغزی و درمان سریع آن، می‌تواند از عوارض جدی و آسیب‌های دائمی جلوگیری کند.
در مطب دکتر کیهانی‌فر، خدمات تشخیصی متعددی برای پیشگیری از حمله مغزی ارائه می‌شود. سونوگرافی داپلر مغزی، یکی از این خدمات است که به بررسی جریان خون در عروق مغزی کمک می‌کند و می‌تواند وجود انسداد یا تنگی عروق را شناسایی کند. همچنین آنژیوگرافی مغز نیز در مطب دکتر کیهانی انجام می‌شود. این روش با تزریق ماده حاجب و تصویربرداری با اشعه ایکس، تصاویری دقیق از عروق خونی مغز ارائه می‌دهد.
فهرست مطالب
دلایل و علل اصلی سکته مغزی
سکته مغزی می‌تواند به‌دلیل انسداد یا پارگی عروق خونی ایجاد شود و بر اساس علت، به دو نوع اصلی ایسکمیک و هموراژیک تقسیم می‌شود. در ادامه، دلایل هر دو نوع بررسی می‌شوند:
علت سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک به دلیل انسداد جریان خون در عروق مغزی رخ می‌دهد و معمولاً ناشی از لخته‌های خونی است. این لخته‌ها ممکن است به دلایل زیر تشکیل شوند:
- آترواسکلروز ( تجمع چربی و پلاک در دیواره رگ‌ها)
- اختلالات لخته شدن خون
- آمبولی مغزی
- فیبریلاسیون دهلیزی
- نقایص قلبی
- بیماری ایسکمیک میکروواسکولار
- بیماری پارکینسون
- بیماری های عصبی و آسیب های مغزی
سکته مغزی هموراژیک
این نوع سکته به‌دلیل پارگی عروق خونی مغز و نشت خون به بافت‌های اطراف رخ می‌دهد. علل اصلی آن عبارتند از:
- فشار خون بالا
- آنوریسم مغزی
- تومورهای مغزی
- بیماری‌های عروقی
عوامل و شرایط مرتبط با افزایش خطر سکته مغزی
- مصرف الکل
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- سردردهای میگرنی
- دیابت نوع 2
- استعمال دخانیات
- سوء مصرف مواد مخدر
راه‌های پیشگیری از سکته مغزی
اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از سکته مغزی جلوگیری کرد، اما با انجام برخی اقدامات، می‌توان خطر ابتلا به آن را به میزان قابل توجهی کاهش داد. نکات زیر می‌تواند در پیشگیری از سکته مغزی به شما کمک کند:
- بهبود سبک زندگی: یک رژیم غذایی سالم شامل مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب، در کنار ورزش منظم، تأثیر بسزایی در کاهش و پیشگیری از حمله مغزی دارد. همچنین خواب کافی (۷ تا ۸ ساعت در شبانه‌روز) برای حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است.
- دوری از عادات پرخطر: استعمال دخانیات، مصرف تفریحی مواد مخدر، سوءمصرف الکل و استفاده نادرست از داروها، خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند. اگر ترک این رفتارها برایتان دشوار است، حتماً با یک پزشک یا متخصص مشورت کنید.
- مدیریت شرایط پزشکی: بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، کلسترول بالا، چاقی و آپنه خواب، خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند. با مراجعه به پزشک، مصرف داروهای تجویز شده و تغییر سبک زندگی، این شرایط را کنترل کنید. جلوگیری از سکته مغزی با مصرف داروهایی مانند رقیق‌کننده‌های خون نیز در صورت تجویز پزشک امکان‌پذیر است.
- انجام معاینات سالانه: ویزیت‌های سالانه پزشکی به شناسایی مشکلات سلامتی پیش از بروز علائم کمک می‌کنند. این معاینات می‌توانند نقش مهمی در کاهش خطر سکته داشته باشند.
عوامل خطر و شیوه‌های سبک زندگی پیشگیرانه
سکته مغزی ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عوامل قابل تغییر و غیرقابل تغییر رخ دهد. شناخت این عوامل و انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند به‌طور قابل توجهی منجر به پیشگیری از سکته مغزی گردد. در ادامه به بررسی عوامل خطر و روش‌های پیشگیری از حمله مغزی می‌پردازیم:
عوامل خطر سکته مغزی
- فشار خون بالا (140/90 یا بیشتر)
- بیماری قلبی
- دیابت
- سیگار کشیدن
- استفاده از قرص‌های ضدبارداری خوراکی
- سابقه حملات ایسکمیک گذرا (TIA)
- افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون
- کلسترول و چربی خون بالا
- عدم فعالیت بدنی
- چاقی
- مصرف بیش از حد الکل
- سوءمصرف مواد مخدر (کوکائین و مواد مخدر داخل وریدی)
- ریتم غیرطبیعی قلب
- ناهنجاری‌های ساختاری قلب (بیماری دریچه‌ای قلب)
- افزایش سن (بیش از 55 سال)
- جنسیت (مردان بیشتر دچار سکته می‌شوند؛ زنان بیشتر فوت می‌کنند)
- سابقه سکته مغزی قبلی
- وراثت یا ژنتیک
راه‌های پیشگیری از سکته مغزی
- فعالیت بدنی منظم (حداقل ۳ ساعت در هفته)
- رژیم غذایی سالم (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل)
- ترک سیگار
- مدیریت فشار خون و دیابت (نظارت و درمان منظم)
چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟
تشخیص زودهنگام سکته مغزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روند بهبودی و کاهش عوارض ناشی از این بیماری داشته باشد. زمانی که سکته مغزی اتفاق می‌افتد، هر دقیقه‌ای که می‌گذرد، ممکن است به آسیب مغزی بیشتری منجر شود. درمان سریع و به موقع، می‌تواند از گسترش آسیب جلوگیری کند و شانس بهبودی بیمار را افزایش دهد.
علاوه‌‌بر این، تشخیص زودهنگام، به پیشگیری از سکته مغزی و عوارض طولانی‌مدت آن کمک می‌کند. بسیاری از افرادی که سکته مغزی را تجربه می‌کنند، ممکن است با ناتوانی‌های جسمی یا شناختی مواجه شوند. اما با مداخله سریع، می‌توان از بروز این عوارض جلوگیری کرد یا شدت آن‌ها را کاهش داد.
در سکته مغزی ایسکمیک، استفاده از داروهایی مانند tPA (ترومبولیتیک) در زمان مناسب می‌تواند عروق مسدود شده را باز کند و جریان خون را به ناحیه آسیب‌دیده بازگرداند. بنابراین، آگاهی از علائم سکته مغزی و اقدام فوری در صورت مشاهده آن‌ها، می‌تواند جان فرد را نجات دهد و کیفیت زندگی او را بهبود بخشد.
خدمات نوار مغز (EEG) و سونوگرافی TCD نیز در این زمینه نقش دارند. نوار مغز با شناسایی الگوهای فعالیت امواج مغزی، تغییرات ناشی از سکته را تشخیص می‌دهد و می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. سونوگرافی TCD نیز برای ارزیابی جریان خون در عروق مغزی و شناسایی انسدادها استفاده می‌شود، که می‌تواند در تشخیص سکته‌های احتمالی موثر باشد.
سکته مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص سکته مغزی شامل بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، و آزمایشات تخصصی برای تصویربرداری از مغز و بررسی جریان خون است. در ادامه مهم‌ترین روش‌های تشخیصی به صورت خلاصه توضیح داده شده‌اند:
- سی‌تی‌اسکن مغز: با استفاده از اشعه ایکس، تصاویری دقیق از مغز تهیه می‌شود تا خونریزی یا آسیب ناشی از سکته شناسایی شود.
- ام‌آر‌آی: از میدان‌های مغناطیسی و فرکانس‌های رادیویی برای بررسی تغییرات کوچک در بافت مغز استفاده می‌شود.
- سی‌تی‌آنژیوگرافی (CTA): تصاویری از رگ‌های خونی گرفته می‌شود تا انسداد یا باریک شدن آن‌ها مشخص شود.
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA): با فناوری MRI جریان خون در شریان‌ها بررسی می‌شود.
- سونوگرافی داپلر (کاروتید): با امواج صوتی، داخل شریان‌های کاروتید بررسی می‌شود تا انسداد یا باریک شدن ناشی از پلاک‌ها شناسایی شود.
درمان‌های موجود و مراقبت‌های بعد از سکته مغزی
در درمان سکته مغزی به نوع و شدت آن بستگی دارد و به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: سکته مغزی ایسکمیک و سکته مغزی هموراژیک.
درمان سکته مغزی ایسکمیک
- داروهای ترومبولیتیک: داروهایی مانند TPA (تِی‌پی‌ای) که در عرض 3 تا 5 ساعت پس از شروع به تجویز می‌شوند، می‌توانند لخته‌های خونی را حل کنند و جریان خون را به ناحیه آسیب‌دیده بازگردانند.
- ترومبکتومی: در موارد شدیدتر، ممکن است پزشکان اقدام به ترومبکتومی کنند، یک روش جراحی که در آن لخته خون از عروق خونی خارج می‌شود. این روش معمولاً برای بیمارانی که دچار انسداد شدید عروق هستند و درمان با داروها مؤثر نبوده، انجام می‌شود.
- داروهای ضد انعقاد: پس از درمان اولیه، ممکن است داروهای ضد انعقاد مانند آسپرین یا داروهای جدیدتر تجویز شوند تا از تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری کنند.
درمان سکته مغزی هموراژیک
- کنترل خونریزی: درمان اولیه شامل کنترل خونریزی و کاهش فشار داخل جمجمه است. این ممکن است شامل استفاده از داروها برای کاهش فشار و تورم باشد.
- جراحی: در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی باشد تا خونریزی کنترل شود یا برای ترمیم رگ‌های خونی آسیب‌دیده. این عمل می‌تواند شامل تخلیه خون تجمع یافته یا تعمیر آنوریسم (رگ خونی ضعیف) باشد.
توانبخشی
پس از درمان اولیه، توانبخشی نقش مهمی در بازگشت بیمار به زندگی روزمره دارد. این فرآیند شامل:
- فیزیوتراپی: برای بازیابی حرکت و قدرت عضلانی.
- گفتار درمانی: برای کمک به بیماران در بازگشت به توانایی‌های گفتاری و ارتباطی.
- کاردرمانی: برای کمک به بیماران در انجام فعالیت‌های روزمره و مستقل شدن.
روش‌های نوین
روش‌های جدید مانند تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال آرتی‌ام‌اس(RTMS) نیز در حال توسعه هستند. این روش‌ها می‌توانند به تحریک نواحی خاص مغز کمک کنند و در فرآیند توانبخشی مؤثر باشند.
پیشنهاداتی درباره پیشگیری از سکته مغزی و مشاوره پزشکی
برای پیشگیری از سکته مغزی، تغییرات سبک زندگی از اهمیت بالایی برخوردارند. داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل، می‌تواند به کاهش خطر سکته منجر شود. همچنین، کنترل بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا اهمیت زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین گام‌ها، مشاوره و مراجعه به متخصص مغز و اعصاب است. دکتر مجید کیهانی‌فر، متخصص با تجربه در زمینه درمان و پیشگیری از حمله مغزی، می‌تواند به شما کمک کند تا با انجام آزمایشات و مشاوره‌های پزشکی، خطر سکته را به حداقل برسانید و از سلامت خود مراقبت کنید.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5601-stroke
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/stroke
