بیماری آلزایمر

آلزایمر چیست ؟ سیستم عصبی ما مسئول تمامی اعمال بدن ماست. بدون آن هیچ کدام از اندام های ارادی یا غیر ارادی ما از جمله تنفس، ضربان قلب و اندام های بدن قادر به اجرای وظایف خود نیستند. اگر در این سیستم اختلالی ایجاد شود طیف وسیعی از بیماری ها، از نقص در تکلم گرفته تا مرگ ممکن است برای هر فردی اتفاق بیفتد. در این میان آلزایمر یا Alzheimer disease(AD) قرار دارد که جزو شایع ترین بیماری های اختلال اعصاب بوده و با مرگ سلول های عصبی، از دست رفتن ارتباطات و در نتیجه کوچک تر شدن مغز باعث ایجاد فراموشی و حتی سایر آسیب های مغزی می شود.

در این نوع زوال عقل، اختلال حافظه به تدریج پیشرفت کرده و در یک هشتم افراد بالای 65 سال دیده می شود. قبل از مبتلا شدن به آلزایمر در بیمار علائمی دیده می شود که در صورت تشخیص به موقع توسط پزشک می تواند سیر پیشرفت بیماری را به شدت کند کند. علائمی هشدار دهنده مثل تغییر ناگهانی در حافظه و رفتار، اختلال در توانایی قضاوت، فراموش کردن نکات ساده و یا اعمال عادی در زندگی، اختلال در گفتار، نقص در حافظه کوتاه مدت، زیاد سوال پرسیدن در نتیجه ی ناتوانی در درک بعضی مسائل، سخت بودن یاد آوری کلمات و … .

این علائم نباید نادیده گرفته شده و باید هر چه سریع تر با پزشک متخصص مغز و اعصاب در این باره صحبت شود تا منشا فراموشی بررسی گردد. چراکه در بعضی افراد اختلال حافظه در نتیجه ی پیشرفت بیماری هایی مثل کم کاری تیروئید و یا حتی کمبود بعضی ویتامین ها است.

علت ایجاد آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر با رسوب یکسری پروتئین به نام های آملوئید و تاو در بیرون یا درون سلول های مغزی و ایجاد پلاک یا گره در این سلول ها اتفاق می افتد.این اتفاق قبل از پیدایش علائم شروع شده و همین عاملی است که باعث می شود تشخیص بیماری قبل از شروع علائم با دستگاه های خاصی ممکن باشد.

به مرور زمان و با رسوب این پروتئین ها در مغز سطح ناقل های عصبی در مغز به شدت کاهش پیدا کرده و مناطق مختلفی در مغز شروع به کوچک شدن می کند. اولین منطقه ای از مغز که تحت تاثیر قرار می گیرد معمولا بخش حافظه است اما ممکن است که ابتدا بخش های دیداری و یا گفتاری و زبان مغز هم آسیب ببینند.

ریسک فاکتور های ابتلا به آلزایمر

سن بالا( به ازای هر 5 سال بعد از 65 سال ریسک ابتدا دو برابر می شود)، سابقه ی بیماری های زوال عقلی در خانواده، داشتن بیماری سندرم داون( مشترک بودن ژن های دخیل در هر دو بیماری)، جراحت مغزی شدید، شیوه زندگی کم تحرک، از دست دادن شنوایی، افسردگی و تنهایی و مشکلات قلبی از جمله عواملی هستند که ریسک فرد را برای ابتلا به آلزایمر بیشتر می کنند.

تشخیص بیماری آلزایمر

تشخیص بیماری آلزایمر تنها بر عهده ی پزشک بوده و با استفاده از تست های خاصی مثل تست تعیین وضعیت روانی یا  Mini-Cogانجام می شود. در روش های دیگر متخصصان مغز و اعصاب نقشه ای از مغز تهیه کرده و با مقایسه ی آن با مغز یک فرد آلزایمری سعی در تشخیص بیماری می کنند.  و یا این که اگر فرد تومور و یا سکته ای در مغز خود داشته است که مسبب فراموشی اش است باید به طور کامل از بیماری آلزایمر تفکیک شود.

زمانی که بیمار به پزشک مراجعه می کند ابتدا او سوالاتی درباره ی مشکلات ذهنی، تغییرات رفتاری و شخصیتی می کند. لازم است که بیمار در صورت داشتن علائم فیزیکی مثل اختلالات بینایی یا شنوایی، ضعف و ناتوانی در حفظ تعادل و … آنها را با پزشک در میان بگذارد. همچنین سابقه ی پزشکی خود بیمار و سابقه ی خانوادگی او برای تشخیص صحیح پزشک لازم است.

در مرحله ی بعدی پزشک معاینات بالینی و حتی آزمایشات مختلف انجام می دهد تا اگر بیمار مبتلا به بیماری ای است که علائم آلزایمر را تقلید کرده مشخص شود. بیماری هایی مثل نارسایی های قلبی، مشکلات کبدی، نارسایی کلیه، اختلالات تیروئیدی، کم خونی، بعضی عفونت ها و حتی بیماری های ریوی قابلیت ایجاد چنین علائم مشابهی دارند. همچنین پزشک با سنجش توانایی ذهنی بیمار از طریق پرسشنامه های مخصوص و یا حتی پرسیدن چند سوال که ذهن بیمار را به چالش بکشد میزان آسیب مغزی او را تا حدودی مشخص می کند.

تست های تشخیصی در آلزایمر

در صورت صلاحدید پزشک تست های تشخیصی ای مثل CT scan و  MRI که معمولا برای تشخیص بیماری های زوال عقل به کار می رود انجام می شود. با این روش ساختار آناتومی مغز و مشکلاتی مثل تومور، سکته، خونریزی و هیدروسفالی پیدا شده و از آلزایمر تفکیک می شود. همچنین از آنجایی که حجم مغز در طی آلزایمر کاهش می یابد می توان با این تصویر برداری کاهش توده ی قسمت های خاصی به خصوص هیپوکامپ مغز را که بیشتر مسئول حافظه است تشخیص داد.

یکی از اسکن های مغزی که اساسش تعیین میزان اکسیژن و مواد غذایی قسمت های مختلف مغز، و یا میزان فعالیت آن بخش است، PET scan می باشد. در این روش با مشخص کردن قسمت های آسیب دیده ی مغزی می توان آلزایمر را از سایر بیماری های زوال عقل تفکیک کرد. در یکی از نمونه های پیشرفته ی PET scan ابتدا ماده ای به بدن تزریق می شود که خاصیت چسبیدن به پلاک های آمیلوئیدی را دارد. سپس با تصویر برداری تجمع این پلاک ها را در بخش های مختلف مشخص می شود. با روش اخیر می توان حتی قبل از بروز علائم سریعا بیماری را تشخیص داده و با درمان زود هنگام سیر بیماری را به شدت کند کرد.

سطوح مختلف بیماری آلزایمر، علائم و سیر پیشرفت آن

به طور کلی پیشرفت این بیماری به سه سطح اولیه، میانی و نهایی تقسیم بندی می شود که هر کدام بازه ی زمانی مخصوص به خود را دارند. سطح اولیه یا خفیف بین 2 تا 4 سال ،سطح میانه یا متوسط بین 2 تا 10 سال و سطح نهایی یا شدید بین 1 تا 3 سال طول می کشد.

تقسیم بندی های جزئی تر این سطوح متنوع بوده و هیچ روش مشخصی به عنوان معیار وجود ندارد اما طبق یکی از این روش ها سیر پیشرفت آلزایمر به هفت سطح تقسیم شده است.

• سطح اول: بیماری آلزایمر تحت بالینی

در این مورد هنوز بیماری ایجاد نشده و ممکن است بیمار به علت مسائلی مثل سابقه ی خوانوادگی در خطر آن باشد. ممکن است سال ها طول بکشد و در طی این مدت فرد مستقل بوده و علائم مورد توجهی نشان نمی دهد.

• سطح دوم: فراموشی بسیار خفیف و در حد نرمال

فرد اختلال بسیار خفیف و در حد نرمال داشته و معمولا در حالت عادی در افراد بالای 65 سال دیده می شود. این نوع فراموشی طبیعی بوده و سیر طبیعی زوال عقل در نتیجه ی افزایش سن است. اما این زوال عقل در افراد مبتلا به آلزایمر سریع تر از افراد سالم طی می شود. معمولا علائمی که در این مرحله مشاهده می شود اختلالی در کار و فعالیت اجتماعی افراد و عمر باقی مانده آنها ایجاد نمی کند. به طور مثال علائمی مثل فراموش کردن اسامی و محل قرار دادن اجسام در این مرحله اتفاق می افتد که معمولا توسط اطرافیان و خود شخص نادیده گرفته می شود.

• سطح سوم: فراموشی خفیف

این سطح به طور معمول 7 سال طول می کشد و در طول این مدت کم‌کم علائم واضح تر خواهند شد. علائمی مثل گم شدن در مسیر های آشنا، فراموش کردن اسامی، اختلال در حافظه ی کوتاه مدت و یاد گرفتن مهارت های جدید، گم کردن اشیا یا قرار دادن آنها در مکان های اشتباه و کاهش تمرکز. علی رغم داشتن چنین علائمی معمولا افراد سعی در انکار آن داشته و کم‌کم خلق و خوی عصبی پیدا می کنند. این افراد برای بهتر اداره کردن شرایط به کمک مشاور و پزشک نیاز دارند.

• سطح چهارم: آلزایمر خفیف

در این سطح آلزایمر کم‌کم قابل تشخیص شده و حدودا دو سال طول می کشد. فرد در کار های روزانه ی خود با مشکل مواجه شده و علائم و حتی انکار کردن شرایطش بارز تر می شود. پزشک با دنبال کردن علائمی مثل کاهش آگاهی از حوادث اخیر، فراموش کردن گذشته، مشکل در اداره کردن امور اقتصادی و ناتوانی در شمردن برعکس از 100 با کم کردن عدد7 بیمار را ارزیابی می کند. در این سطح بیمار تا حدی می تواند مسئولیت خود را بر عهده گیرد اما برای بعضی مسائل خصوصا مسائل مالی به کمک نیاز دارد.

• سطح پنجم: زوال عقل متوسط

بیمار در این مرحله نیاز به مراقبت و حمایت از طرف اطرافیان دارد، در غیر این صورت عصبی و شکاک می شود.  او می تواند نام خود و اطرافیان نزدیک را به خاطر آورد اما در مواردی مثل آدرس، آب و هوا و حوادث فراموشکار می شود. همچنین با این که هنوز از لحاظ توانایی حفظ بهداشت و غذا خوردن مشکلی ندارد اما ممکن است در تشخیص آب و هوا مشکل پیدا کرده و لباس نامناسبی برای بیرون رفتن انتخاب کند.

• سطح ششم: آلزایمر متوسط رو به شدید

این مرحله علائم واضح و آزار دهنده ای  دارد از جمله ناتوانی در انتخاب و یا حتی پوشیدن لباس، ناتوانی در حمام رفتن و حفظ سلامت دهان و دندان، کثیف کردن دستشویی و از دست دادن کنترل مثانه و روده. همچنین فرد علاوه بر نشان دادن چنین علائمی حافظه اش ضعیف تر می شود و یا حتی احساس تنهایی، شرم، بی قراری، ناامیدی و شک می کند.

• سطح هفتم: آلزایمر شدید

آخرین مرحله ی آلزایمر در این سطح است که کم‌کم ارتباطات بیمار با دنیای اطراف کم می شود به قدری که نه تنها توانایی صحبت کردن و فهمیدن بقیه را ندارد بلکه کنترل ماهیچه های صورت و گردن برایش مشکل است. حرکت بدنش سفت، محکم و دردناک است و حتی ممکن است رفلکس های نوزادان مثل مکیدن را نشان دهد. بیمار در خوردن و حرکت کردن مشکل پیدا کرده و در مواردی کاملا توانایی حرکتش را از دست می دهد. این افراد تا قبل از مرگ کاملا وابسته به اطرافیان هستند.

طول عمر بیماران آلزایمر چقدر است؟

میانگین امید به زندگی در هر فرد مبتلا به آلزایمر متفاوت است. اما به طور متوسط پس از تشخیص بیماری فرد قادر است 8 تا 10 سال عمر کند. البته بسته به خود فرد این بازه می تواند از 3 سال تا 20 سال هم شامل شود. متأسفانه این بیماری ممکن است تشخیص داده نشده و میانگین مدت زمان از زمان شروع علائم تا تشخیص بیماری حدود 2.8 سال است.

همچنین امکان دارد که زوال عقل بیمار به سایر سیستم های بدن مثل تنفس هم آسیب بزند. به طور مثال با تحلیل قشر خاکستری مغز و از دست رفتن توانایی فرد برای انجام بعضی اعمال ارادی مثل حرکت دیافراگم، بیمار مستعد ابتلا به بیماری هایی مثل ذات‌الریه شده و همین عامل طول عمر او را از حالت عادی کاهش می دهد. پس نمی توان به طور قطع درباره ی طول عمر یک فرد آلزایمری قضاوت کرد.

به نقل از مجله ی webmd شایع ترین عامل مرگ در کسی که در سطح هفتم آلزایمر است ذات‌الریه می باشد.

آیا درمان در طول عمر بیماران آلزایمری تاثیر گذار است؟

این بیماری لاعلاج بوده و تنها با درمان می توان پیشرفت آن را کند کرده و یا علائم آن را تا حدی تخفیف داد، به صورتی که تنها مدت زمان کمی به طول عمر این بیماران اضافه می شود. اما نکته ی مهم این است که هر چه بیماری سریع تر تشخیص داده شود درمان اثر گذار تر است.

چه فاکتور هایی می توانند طول عمر بیماران آلزایمری را تحت تاثیر قرار دهند؟

• جنسیت: زنان به طور متوسط بعد از تشخیص بیماری بیشتر از مردان عمر می کنند.
• شدت علائم: به طور مثال کسانی که به شدت سیستم عصبی حرکتی آنها تخریب شده باشد کمتر عمر می کنند.
• مشکلات سیستم عصبی: هر چه اختلالات مغزی و نخاعی در فرد بیشتر باشد طول عمرش هم کمتر است.
• سایر بیماری ها: بیماری هایی مثل مشکلات قلبی و یا دیابت طول عمر بیماران آلزایمری را کمتر خواهند کرد.

تمامی این موارد نشان دهنده ی این است که طول عمر دقیق این بیماران به طیف گسترده ای از عوامل وابسته بوده و علائم آنها می تواند بسته به شخص بسیار کند و یا بسیار سریع پیشرفت کند.

درمان بیماری آلزایمر

همان‌طور که گفته شد آلزایمر بیماری ای نیست که درمان پذیر باشد و تنها می توان تا حدی سیر آن را کند تر و یا علائمش را خفیف تر کرد. اما داروهایی وجود دارند که توسط سازمان غذا و دارو برای همین منظور تائید، هر کدام برای سطح خاصی از آلزایمر استفاده شده و شرایط را هم برای بیمار و هم برای مراقبان او راحت تر می کنند. تعدد این دارو ها باعث می شود که اگر بیمار نسبت به داروی خاصی واکنش نشان نداد بتوان به راحتی بهترین دارو را برایش انتخاب کرد.

• دارو های مورد استفاده در درمان آلزایمر خفیف تا متوسط:

از آنجایی که سطح انتقال دهنده ی عصبی استیل کولین در بیماران آلزایمری پایین است، با استفاده از داروهایی به نام مهار کننده ی کولین استراز  می توان علائم آن ها را کاهش داد. این دارو ها شامل Razadyne، Exelon و Aricept می شوند.

• دارو های مورد استفاده در درمان آلزایمر متوسط تا شدید:

عملکرد اصلی داروی Namenda که در این دوره استفاده می شود این است که با تنظیم کردن ماده ای شیمیایی در مغز به اسم گلوتامات علائم را طوری کاهش می دهد که بیمار مدت زمان بیشتری( در حد چند ماه) می تواند تا حدودی مستقل به زندگی خود ادامه دهد. این دارو قابلیت همراه شدن با دارو های مهار کننده ی کولین استراز هم دارد که در صورت نیاز طبق نظر پزشک تجویز می شود.

دوز مناسب دارو های مورد استفاده در درمان آلزایمر

پزشک بیشتر مواقع از دوز کم شروع کرده و پس از مانیتور کردن بیمار تشخیص می دهد که چه دوزی برای او بیشترین سود را دارد. حواستان باشد که دوز بیشتر همیشه به معنای سوددهی بیشتر نیست چراکه همان اندازه که ماده ی موثره ی دارو بیشتر می شود به همان نسبت عوارض دارو هم افزایش می یابد.

عوارض جانبی دارو های آلزایمر

تمامی این دارو ها می توانند عوارضی مثل حالت تهوع، استفراغ، اسهال و از دست دادن اشتها داشته باشند. آنچه که مهم است این است که بیمار باید مرتبا توسط پزشک مانیتور شود تا اگر دارو عوارض جانبی ناخواسته ای ایجاد کرد سریعا عوض شود. همچنین حواستان باشد که بعضی اوقات باید در کنار مصرف دارو از بعضی مکمل ها هم استفاده کنید. پزشکتان کاملا شما را از این موارد آگاه خواهد کرد.

مبتلایان به آلزایمر نباید از چه داروهایی استفاده کنند؟

دارو هایی مثل دارو های خواب آور، ضد اضطراب، ضد تشنج و ضد روان پریشی خواصی ایجاد می کنند که اگر یک فرد آلزایمری با آن ها مواجه شود شرایط سخت تر و خطرناک تری را تجربه خواهد کرد. خواصی مثل خواب آلودگی، سرگیجه، گیجی، تغییرات خلق و خو و حتی افزایش ریسک مرگ در بیماران مبتلا به زوال عقل. از آنجایی که مبتلایان به آلزایمر به خودی خود علائمی مثل خواب آلودگی، ریسک سقوط، سرگردانی، مضطرب بودن، افسردگی و بی قراری را دارند مصرف این دارو ها مگر در صورت صلاحدید پزشک برایشان ممنوع است.

چگونه می توان ریسک بروز آلزایمر را کاهش داد؟

علت اصلی ایجاد این بیماری نامشخص بوده و همین عامل باعث شده است که نتوان راه حل دقیقی برای پیشگیری از آن در نظر گرفت. اما به طور کلی دنبال کردن سبک زندگی سالم و دوری کردن از ریسک فاکتور های آلزایمر می تواند به شما برای کاهش ریسک ابتلا کمک کند.

به نقل از مجله ی NHS کار هایی که برای پیشگیری می توان انجام داد شامل موارد زیر است:

• سیگار نکشیدن
• به حداقل رساندن مصرف الکل
• داشتن رژیم سالم و متوازن، که روزانه شامل حداقل پنج بخش میوه و سبزیجات باشد
• حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش هوازی با شدت متوسط( مثل دوچرخه سواری و یا دو سریع)، یا هر چقدر که می توانید
• اطمینان پیدا کردن از این که فشار خون شما با تست های معمول چک و کنترل می شود
• اگر که دیابت دارید مطمئن شوید که رژیم غذایی درستی داشته و داروهایتان را مصرف می کنید

البته همان‌طور که می دانید هر چقدر که از ذهنتان بیشتر کار کشیده و آن را فعال تر نگه دارید فاصله تان را از بیماری های زوال عقل بیشتر می کنید. شما می توانید با انجام کار هایی مثل یادگیری موسیقی، زبان جدید، کتاب خواندن، مشارکت کردن در فعالیت های جمعی، ورزش جمعی و حتی یادگیری عادت های جدید بیشتر از زندگی لذت ببرید.

منابع :

• About
• Latest Posts

دکتر کیهانی فرد

فوق تخصص مغز و اعصاب at مطب دکتر کیهانی فرد

دکتر مجید کیهانی فرد متولد سال ۱۳۵۲ در شهر اصفهان هستند، ایشان در سال ۱۳۷۰ با رتبه ۵۴ کنکور سراسری در دانشگاه اصفهان به عنوان دانشجوی پزشکی مشغول به تحصیل شدند، ایشان پس از سپری نمودن دوره عمومی در دانشگاه شهید چمران اهواز در دوره تخصصی مغز و اعصاب شروع به تحصیل نمودند و در همان سال با تحقیقات بسیار موثری بر روی بیماری ام اس توانستند موفقیتهای چشمگیری در زمینه کنترل علائم بیماری ام اس به دست آورند.

Latest posts by دکتر کیهانی فرد (see all)

• سرگیجه - 1403-05-21
• علائم سکته مغزی - 1403-05-15
• علائم تشنج در نوزادان – علائم مهم تشنج + فیلم - 1403-01-19